Husqvarna là một công ty của Hoàng gia Thụy Điển thành lập năm 1689. Sản phẩm lúc ban đầu là những khẩu súng hỏa mai. Được bán cho các sở hữu chủ tư nhân vào năm 1757 và bắt đầu nhắm trọng tâm vào các lãnh vực khác nhau như sản xuất vũ khí chiến tranh (chẳng hạn như cây súng trường Gewehr 94) súng săn bắn, xe đạp, xe máy, đồ gia dụng, máy may hoặc các công cụ nông lâm nghiệp (cưa xích, máy cắt...).





Lịch sử xe máy Husqvarna

1903: Husqvarna bắt đầu với việc sản xuất xe đạp vào cuối thế kỷ XIX, và vào năm 1903 Husqvarna chế tạo xe máy đầu tiên của mình. Động cơ 4 thì đã phát triển một sức mạnh của 2 mã lực và tốc độ tối đa 50 Km/giờ. Vào thời điểm đó, các xe máy được gắn trên một khung xe Husqvarna với động cơ của một thương hiệu khác (ví dụ như FN, Moto-Dream và NSU, cho các xe máy nhỏ, hoặc Sturmey-Archer và JAP cho các loại xe 250 hoặc 500 cm3).



1909: Mô hình xe máy đầu tiên 2 xi lanh hình chử V với một động cơ Thụy Sĩ. Sau đó, xe nầy được gọi là "Moto Reve", với 3 tốc độ và động cơ  4 thì 548cc. Mô hình xe máy nầy được sản xuất liên tiếp trong 10 năm và cung cấp cho lực lượng vũ trang quốc gia Thụy Điển.

1916: Chiến thắng đầu tiên của Husqvarna trong một cuộc đua xe, đó là cuộc đua Đường Trường  Endurance và danh hiệu này đã được Ringborg mang chiến thắng về cho Husqvarna.


1919: Husqvarna xây dựng nhà máy sản xuất động cơ mà cổ máy đầu tiên là động cơ 4 thì 550cc hình chử V với độ nghiêng 50° tương tự như các cổ máy Harley-Davidson và Indian. Cũng như các nhà sản xuất xe máy đầu tiên, Husqvarna bắt đầu sản xuất động cơ đua độ từ cở nhỏ đến 1000cc.

1920-1930: Trong khoảng thập niên giửa 1920 và 1930, Husqvarna đoạt được nhiều giải đua xe ở Thụy Điển cũng như các giải đua ở Châu Âu. Những thành công trong cuộc đua độ bền trong giải Quốc tế 6 Ngày mà xe phải chạy 6 ngày không ngưng nghỉ, cũng như các giải đua tốc độ như Grand Prix (GP) và Tourist Trophy (TT).

1935: Husqvarna sản xuất xe gắn máy 2 thì với động cơ 98cc, thiết kế với bàn đạp chân như xe đạp và sử dụng không cần có bằng lái xe, dược bán ra với hàng vạn chiếc, là một thành công lớn của Husqvarna trước khi Thế Chiến thứ 2 bùng nổ.


1946: Ra mắt chiếc "Svartkvarna" nổi tiếng, là loại xe mô-tô nhẹ, bền và máy với công suất mạnh, được xem như thay cho xe ô-tô sau chiến tranh.

1957: Trình làng chiếc "Silverpilen" (mủi tên bạc), một kiểu xe mô-tô mới do Husqvarna sản xuất, động cơ 175cc mạnh mẽ, vóc dáng thể thao, nặng 75 Kg là kiểu xe chạy băng đồng đầu tiên của hảng xe mô-tô Thụy Điển.

1958: Trình làng chiếc "Guldpilen" (mủi tên vàng), với động cơ 200cc nhưng chính quyền Thụy Điển yêu cầu Husqvarna giảm bộ máy xuống 175cc vì họ cho rằng chiếc xe "Mủi tên vàng" với động cơ 200cc quá mạnh không thích hợp với đường xá ở Thụy Điển.


Đầu thập niên 1970: Những xe mô-tô chạy đường băng đồng và mọi địa hình Husqvarna bắt đầu xâm nhập thị trường Hoa Kỳ nhờ vào các kiểu xe nhẹ, động cơ mạnh và bền bỉ sản xuất từ Thụy Điển.

1987: Việc sản xuất xe Husqvarna Thụy Điển ngưng vào năm 1987, hảng xe Cagiva của Ý mua lại thương hiệu, tiếp tục phát triển dòng xe Husqvarna mới, chấm dứt lịch sử xe máy Husqvarna sản xuất ở Thụy Điển sau 84 năm.




2007: Hảng xe BMW Đức Quốc mua lại thương hiệu Husqvarna từ tổ hợp MV Augusta của Ý nhưng vẫn để xe Husqvarna được sản xuất tại Ý với 180 công nhân làm việc.

31 tháng giêng 2013: BMW bán thương hiệu Husqvarna lại cho ông Stefan Pierer, giám đốc công ty xe máy KTM, dưới danh nghỉa công ty con Pierer Industrie AG với lý do quay sang sản xuất xe dùng trong đô thị và xe điện.

25 tháng tư 2013: Tuần hành phản đối việc sang nhượng và đóng cửa nhà máy Husqvarna cho công ty KTM của 211 công nhân làm việc tại Ý.



1 tháng mười 2013: Thành lập công ty Husqvarna Motorcycles GmbH ở Mattighofen, Áo Quốc. Một công ty con hoàn toàn mới dưới sự quản lý của KTM Holding AG, kiểm soát cả 2 công ty: KTM Sportmotorcycle AG và Husqvarna Motorcycles GmbH.

11 tháng mười 2013: Khởi động việc sản xuất xe Husqvarna ở nhà máy Mattighofen của tập đoàn KTM Holding AG.

Husqvarna ở Hoa Kỳ

Những cuộc đua xe motocross có thể được trở lại như những năm 1920 ở Châu Âu, các môn thể thao trong đó đặc trưng loại xe chạy đua trên địa hình tự nhiên và xe máy thử độ bền đã không bao giờ được thực hành ở Hoa Kỳ. Những cuộc đua trên đường bụi bẩn, tranh giành và đuổi bắt, đua địa hình trên sa mạc thì có nhưng không có dòng xe Motocross. Trong thập niên 1960, Edison Dye nắm một doanh nghiệp, tổ chức các tour du lịch xe gắn máy ở Châu Âu. Trong khi dẫn đầu một trong các nhóm tour du lịch, Edison đã được tiếp xúc với các môn đua xe máy. Vào giữa thập niên 1960, các thương hiệu xe máy Châu Âu như Husqvarna, CZ, và Bultaco là những xe máy chạy trên mọi địa hình cùng motocross đã không được nhập khẩu vào Hoa Kỳ.


Edison Dye yêu môn thể thao này, mặc dù ông không phải là một tay đua xe máy, nhưng quan trọng nhất, ông đã nhìn thấy một cơ hội kinh doanh. Edison đã thuyết phục nhà sản xuất xe Husqvarna để cho ông ta mang về Hoa Kỳ một số xe máy với triển vọng có thể trở thành nhà nhập khẩu của thương hiệu Husqvarna ở Hoa Kỳ, đó là năm 1966.


Trong sự phát triển dòng xe Husqvarna ở Hoa Kỳ việc quan trọng là thuê tay đua Malcolm Smith chạy cho Husqvarna. Malcolm ngay lập tức đoạt chiến thắng vòng đua sa mạc và những cuộc đua băng đồng trên chiếc xe máy nhẹ và mạnh mẽ. Việc buôn bán xe bắt đầu tăng ở Hoa Kỳ, Dye thuyết phục nhà máy Husky (Husqvarna) gửi tay đua đoạt 3 lần giải 250 International Motocross Champion là Torsten Hallman để làm việc với Edison Dye và nhằm cạnh tranh với các tay đua xe Hoa Kỳ giỏi nhất trên khắp nước.


Cuộc đua Motocross đầu tiên được tổ chức vào mùa thu năm 1966 ở Pepperell, bang Massachusetts ở một đường đua được thiết kế bởi Hallman và Dye, một kết hợp giữa các cuộc đua xe hiện có theo cơ sở địa hình tự nhiên xung quanh đồi. Tất cả các tay đua hàng đầu của địa phương được mời tham dự để cạnh tranh.

Vào mùa thu năm 1967, Edison thành lập hàng loạt đua Liên Mỹ (Inter-Am) đầu tiên, tổ chức bởi các ngôi sao đua xe hàng đầu châu Âu bao gồm cả Torsten Hallman, Bengt Aberg, Roger DeCoster và Joel Robert. Mặc dù các tay đua Mỹ đã không có cơ hội chống lại các "cựu chiến binh GP" có kinh nghiệm, họ đã học hỏi nhanh chóng và các ngôi sao đua xe Euro đã sẵn sàng dạy cho họ những điều cơ bản về xe motocross. 


Loạt đua Inter-Am tiếp tục phát triển dưới quản lý của Dye cho đến năm 1970. Mặc dù AMA (Hiệp hội xe mô-tô Hoa Kỳ - American Motorcyclist Association) lúc đầu đã không quan tâm đến dòng xe motocross, cuối cùng họ nhìn thấy ý tưởng và soán đoạt những cuộc đua xe của Edison. Kinh doanh là kinh doanh và AMA đã dành chủ sở hữu các cuộc đua và đề nghị một tổ chức tốt hơn. Rốt cuộc Edison Dye đành bỏ cuộc và đi theo tổ chức của AMA.


Mọi thứ trở nên tồi tệ hơn ảnh hưởng đến Edison Dye trên dòng xe mô tô đường đất. Husqvarna muốn kiểm soát tương lai của mình ở Hoa Kỳ và họ đã mua lại cổ phần của Edison cùng thiết lập công ty nhập khẩu Med-International của họ. Edison đã biến mất khỏi lãnh vực xe máy trong 23 năm tiếp theo. Tên của ông đã không bao giờ được nhắc đến mà thực tế là ông là người đưa môn thể thao đua xe motocross vào Hoa Kỳ, hầu như đã bị lãng quên.



Mặc dù bị cạnh tranh ráo riết bởi các đối thủ sản xuất xe máy khác, Husqvarna trong giửa và cuối thập niên 1960 đã ghi vài kỷ lục đáng kể trong dòng xe motocross mà sau nầy tiến đến các loại xe máy chạy đường sình lầy, hay còn gọi là Dirt Bikes.

Đi vào đường khánh kiệt

Trước những thành công ban đầu ở Hoa Kỳ, Husqvarna phải đối đầu với các nhà sản xuất xe mô-tô khác vào cuối thập niên 1960, trong khi đó, ngay giửa thập niên 1960 Honda đã ra mắt những chiếc xe máy nhỏ chạy đường mòn gọi là Trail chỉ là những xe chạy đường nhựa cải tiến với những cơ phận thiết kế gọn gàng để thích hợp trên đường đất.


Liên tiếp sau đó, các nhà sản xuất Nhật Bản khác như Suzuki, Yamaha, Bridgestone và Kawasaki nhập cuộc mà đa số là các kiểu xe đường trường được cải tiến thành kiểu Trail đường mòn, cho đến khi Yamaha quay sang sản xuất đặc biệt các kiểu xe motocross với động cơ 2 thì. Ngay cả công ty Honda, chuyên sản xuất xe động cơ 4 thì đã không ngần ngại tung ra thị trường motocross với các xe động cơ 2 thì mới cùng với các nhà sản xuất mô-tô cở lớn ở Châu Âu như Cagiva, Maico, CZ, Bultaco... cũng không ngần ngại tung vào thị trường Hoa Kỳ các kiểu xe motocross của họ.



Qua thập niên 1980, số lượng xe motocross Husqvarna bán ra tại Hoa Kỳ tuột dốc tồi tệ trước những kiểu xe Nhật với động cơ mạnh, thiết kế gọn nhẹ và tiện nghi cùng với giá bán hạ, nhất là các dòng xe Nhật có đại lý khắp nơi ở Hoa Kỳ chuyên về bảo hành và sửa chửa. Năm 1987, Husqvarna đóng cửa nhà máy sản xuất xe mô-tô ở Thụy Điển, các máy công cụ và doanh hiệu bán lại cho nhà sản xuất xe máy Cagiva ở Ý, Cagiva dời nhà máy về Varese ở Ý và tiếp tục sản xuất xe máy Husqvarna.

Một dòng xe máy đã một thời ngang dọc trên nẻo đường ở miền nam Việt Nam sau 1954, xe máy Express Radexi chế tạo tại Đức Quốc mà ít khi được nói đến, ngày nay hầu như chìm vào lãng quên hầu như không còn vết tích.

Sơ lược lịch sử của Express-Werke

1863, ông Joseph Goldschmidt mua trọn quyền khai thác khu Neumarkt (Neumarkt in der Oberpfalz, vùng Bayern, Đức Quốc) và mở một cơ sở sản xuất hàng kim loại cơ khí, nồi niêu son chảo.


1882, thâu dụng ông Carl Marschutz làm nhân viên bán hàng và ông Eduard Pirzer ở Nuremberg là thợ cơ khí.

1884, anh em Joseph và Adolf Goldschmidt hợp tác với ông Eduard Pirzer mở nhà máy sản xuất xe đạp "Goldschmidt & Pirzer". Sáu tháng sau, toà nhà máy xe đạp đầu tiên được xây trên đườngHolzgartenstraße ở Neumarkt.

1887, ông Eduard Pirzer rút lui và rút phần hùn vào việc sản xuất xe đạp. Kể từ đây công ty lấy tên là “Velociped-Fabrik Gebrüder Goldschmidt”.

1892, công ty vẫn giử tên “Velociped-Fabrik Gebrüder Goldschmidt”. Tuy nhiên chia làm 2 nhánh: ông Adolf Goldschmidt quản lý xưởng sản xuất dụng cụ và nồi niêu kim khí, ông Joseph Goldschmidt điều hành xưởng sản xuất xe đạp.



1896, ông Joseph Goldschmidt qua đời ở tuổi 55.

1897, công ty “Velociped-Fabrik Gebrüder Goldschmidt” đổi tên thành “Express-Fahrradwerke Aktiengesellschaft” (Công ty nặc danh sản xuất xe đạp Express).



1901, tiếp thu công việc sản xuất xe ô-tô của công ty “Vulkan-Automobilgesellschaft” ở Berlin, năm 1907 giới thiệu sản phẩm gồm xe ô-tô và các xe máy 2 và 3 bánh với 2 kiểu động cơ.

1918, công ty trở thành công ty cổ đông “Expresswerke A.-G.” việc sản xuất xe ô-tô ngưng vì kiệt quệ sau Đệ Nhất Thế Chiến 1914-1918.




1930, công ty tiếp tục sản xuất xe ô-tô và xe mô-tô.


1945, cơ sở công ty bị tàn phá nặng nề trong Đệ Nhị Thế Chiến 1939-1945. Trở lại việc sản xuất xe đạp và xe mô-tô.





Xe máy Express Radexi ra đời

Sau Đệ Nhị Thế Chiến 1939-1945, Đức Quốc bị tàn phá nặng nề vì những cuộc oanh tạc, ném bom trên các vùng kỹ nghệ. Nhu cầu chuyên chở và đi lại thật cần thiết, tuy nhiên nguyên liệu để sản xuất rất hạn chế.

Hảng Expresswerke A.-G. bắt đầu sản xuất xe đạp và xe mô-tô. Trong dòng xe mới thời hậu chiến, các kiểu xe mô-tô Radex trang bị những cổ máy 125cc, 175cc và 250cc được ra mắt nhằm đáp ứng nhu cầu giao thông, tuy nhiên với sự cạnh tranh của các đại gia mô-tô như BMW, Zündapp, MV... đã gây khó khăn cho dòng xe Express Radex.



Năm 1953, Expresswerke cho ra đời kiểu xe gắn máy 50cc sau khi đã nghiên cứu thị trường với khách hàng có nhu cầu đi lại khiêm tốn với giá bình dân: dòng xe gắn máy Radexi được đưa vào sản xuất, thay vì dùng cổ máy do hảng Sachs chế tạo, Expresswerke đã tự chế tạo lấy 1 cổ máy 50cc dưới mã hiệu M52 và kiểu xe đầu tiên là Express Radexi, còn được gọi là Radexi I.




Tiếp đến năm 1954, một dòng xe Radexi 50cc với cổ máy M53 tân tiến hơn được ra mắt dân tiêu thụ với 3 phiên bản: Standard, Luxus và Sport. Dòng xe nầy được gọi là Express Radexi II.




Năm sau đó, 1955 - Expresswerke lại ra mắt với cổ máy mới M54 và với những thiết kế khác nhau tùy theo ý muốn khách hàng nhưng vẫn với 3 phiên bản chính: Standard, Luxus và Sport - Express Radexi III.







Qua năm 1958, do sự cạnh tranh mãnh liệt của các nhà sản xuất xe gắn máy khác, chủ yếu là các xe gắn máy trang bị động cơ Sachs. Expresswerke gặp khó khăn, phải sát nhập vào nhóm những công ty sản xuất xe máy DKW và Victoria để trở thành liên đoàn xe 2 bánh Nuremberg: Zweirad Union.




Khi sát nhập vào Zweirad Union, các kiểu xe được thiết kế bằng các cổ máy của Victoria và DKW, cổ máy M54 của Expresswerke không còn được sử dụng và qua đến năm 1959 thì nhà máy Expresswerke ở Neumarkt vĩnh viển đóng cửa sau 96 năm hoạt động.





Xe Express Radexi tại Việt Nam

Sau khi Việt Nam bị chia đôi do Hiệp Định Genève 1954 ký kết giửa Pháp và Việt Nam Dân Chủ Cộng Hoà, tại miền nam Việt Nam có nhu cầu đi lại nhiều hơn trước, từ những chiếc xe đạp dần dần được thay thế bằng xe đạp có gắn động cơ như các loại xe Vélo-Solex, Motobécane Mobylette... Xe Express Radexi cũng được nhập cảng vào khoảng năm 1955 cùng với những xe máy khác của Đức Quốc trang bị động cơ Sachs.



Dòng xe Express Radexi tại Việt Nam đa số là kiểu Radexi II Standard với động cơ M53 và một số ít xe Radexi III gắn động cơ M54 - do sự cạnh tranh trực tiếp các kiểu xe Goebel, Phénix, Ischia... với động cơ 50cc Sachs, xe Radexi không thành công cho lắm ở thị trường xe máy tại Việt Nam, qua đầu thập niên 1960, không còn thấy xe Express Radexi thuộc liên hợp Zweirad Union được bày bán tại đây.

Express Radexi ngày nay

Tại Âu Châu và Hoa Kỳ, ngày nay còn lưu giử một số xe mô-tô Express Radex và xe máy Express Radexi của các tay sưu tầm xe cổ.



Ngoài ra người ta có thể chiêm ngưởng dòng xe 2 bánh của Expresswerke ở Bảo tàng Maybach mở cửa từ năm 2009 tại Neumarkt, không có gì khác hơn là trụ sở nhà máy Expresswerke năm xưa - tại đây được trưng bày một số xe 2 bánh Express và dòng xe ô-tô Maybach xưa, niềm tự hào về công nghiệp cơ khí của vùng Bayern, Đức Quốc.




Nguồn: Wikipedia - Express-Radexi Website - News aus Neumarkt - www.trethelfer.de - www.moped-museum.de - Zweirad-Union Nürnberg - ManxNorton.com - Mo-ped.se - Flickr website - Dân Sài Gòn xưa Facebook.